Tchórz zwyczajny (pospolity, europejski) -(Mustela putorius) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny łasicowatych, protoplasta fretki.
BUDOWA. Tchórz zwyczajny jest największym przedstawicielem rodzaju Mustela Linnaeus, 1758 w faunie krajowej. Jest mniejszy i bardziej niezgrabny niż tumak. Głowę ma okrągłą, krótką. Oczy małe, uszy krótkie, zaokrąglone. Kończyny proporcjonalne krótkie, opuszki palców i stóp nagie. Ogon jest puszysty, krótszy od połowy długości ciała z głową okrągłą z krótkim pyskiem.
Umaszczenie jego jest ciemnobrązowe, grzbiet ciemnobrunatny, na bokach ciała charakterystycznie prześwitują kremowo-żółte włosy puchowe. Spód ciała, kończyny i ogon są czarne. Pysk i okolice skroni są białe, uszy biało obrzeżone, ciemię i czoło żółtawe, tworzą charakterystyczną maskę twarzową. Formuła zębowa 3 1 3 1/3 1 3 2. Samica ma do 10 par sutek, średnio 5. Zmysły tchórza, zwłaszcza węch i słuch, są doskonale rozwinięte. Długość ciała 31 -45 cm, z ogonem 42 -64 cm, waga 0,5 -1,7 kg. Samiec jest wyraźnie większy od samicy.
WYSTĘPOWANIE. Tchórz zwyczajny występuje w Eurazji. Brak go w Islandii, w większości krajów skandynawskich i na greckich wyspach Morza Śródziemnego. W Polsce jest pospolity w całym kraju. Pierwotnie był gatunkiem typowo leśnym. Zasiedlał nadrzeczne łęgi, doliny małych puszczańskich strumieni oraz torfowiska i olsy ze stojącą wodą. W miarę degradacji wielkich połaci puszcz i osuszania wszelkich mokradeł siedliska tego zwierzęcia kurczyły się w szybkim tempie. Rozpoczął więc ekspansję w kierunku terenów rolniczych. Z czasem nauczył się żyć obok ludzkich obejść. Biotopem tchórza są laski śródpolne, tereny pokryte krzewami blisko zbiorników wodnych, także pola. Jako zwierzę synantropijne zamieszkuje też stodoły, szopy, sterty zboża, stosy kompostowe lub nawozu i inne obiekty osad ludzkich.
TRYB ŻYCIA. Podobnie jak borsuk tchórz prowadzi życie rodzinne, stare biorą udział w zabawach młodych, razem też polują. Dopiero od jesieni zaczynają prowadzić życie samotne. Tchórze wykazują aktywność nocną. Tchórze w czasie polowań odbywają drogę do 8 km . Terytorium podobnie jak u borsuka ma raczej charakter sezonowy niż przestrzenny, choć granice są znakowane i odchodami i wydzielinami gruczołów zapachowych. Tchórz ma dobrze rozwinięty słuch i wzrok, słabiej węch. Ruchy są mniej zwinne niż u kuny, ale wspina się dobrze na drzewa i strome ściany budynków, potrafi też jak borsuk szybko poruszać się tyłem. Dobrze pływa i nurkuje. Sam potrafi wykopać norę o jednym zwykle korytarzu i komorze, ale na terenach, gdzie są króliki i chomiki, adaptuje nory swych ofiar. Głos ma bardzo urozmaicony od "ćwierkania" w gnieździe, przez ochrypłe pomrukiwania, do głośnych wrzasków- skrzeczeń w razie zagrożenia.
Spośród wrogów tchórzy należy wymienić wszystkie ssaki drapieżne, od kota domowego do wilka, z ptaków - orła i puchacza ale tchórz posiada pewną chemiczną broń, a jego łacińska nazwa putorius, oznacza „cuchnący”. W razie bezpośredniego zagrożenia napastowany tchórz broni się wyrzuceniem na odległość kilku metrów silnie cuchnącej, brunatną ciecz o przenikliwym, przykrym zapachu z wydzieliny gruczołów przyodbytowych w kierunku wroga, co go czasem ratuje z opresji. wystrzykuje . W ten sposób potrafi obronić się przed wilkiem, rysiem, lisem i psem. Zyskało mu to miano śmierdziela.
Tchórz przeważnie poluje nocą, choć w okresie zimowym na łowy wybiera się również w ciągu dnia. Z łatwością drapieżnik ten przeciska się przez wąskie szczeliny i dziury, potrafi też pływać.
Okresowe schronienia, na krótki czas, mogą znajdować zarówno na powierzchni ziemi, jak i wewnątrz budynków. Takie schronienia wykorzystują w cieplejszych okresach. Kryjówki główne, długoterminowe, przygotowują w norach, stodołach lub szopach, starannie sporządzając ciepłe gniazdo wyścielone mchem, liśćmi, sierścią i piórami. Tam chronią się przed mrozami.
POŻYWIENIE. Podstawowym pokarmem tchórza zwyczajnego są gryzonie myszowate (także szczury), żaby i ropuchy. Przy okazji nie gardzi chomikami czy piżmakami, żmijami, rakami, ptakami i ich zniesieniem, królikami, owadami i padliną. Przy dużej podaży pokarmu zakłada również "spiżarnie", do których znosi unieruchomione ukąszeniem ofiary. Znajdowano w tych spiżarniach od 60 do 120 żab i ropuch. Czasem magazynuje także owoce.
Podstawowym pokarmem tego drapieżnika w naturalnym środowisku są żaby, a w pobliżu osad ludzkich – gryzonie, głównie szczury, przy czym łownością zdecydowanie przewyższa kota. Ponadto zjada ptaki i ich lęgi, gady, ryby oraz owady i dżdżownice. Nie gardzi również kurami i hodowlanymi królikami.
Także karmiące samice przedłużają znacznie czas łowów. Zwierzę to aktywnie tropi swoją ofiarę, wytrwale przeszukując brzegi strumieni, wykroty, nawisy brzegów. Kiedy wyczuje ofiarę z wielką wprawą rozkopuje ziemię lub błoto, żeby dostać się do gniazd gryzoni lub hibernujących płazów.
ROZMNAŻANIE. Dojrzałość płciową osiąga w 9 miesiącu życia, choć niektórzy autorzy podają, że dopiero w drugim roku życia. Cieczka rozpoczyna się w marcu i trwa do początku maja.Podczas rui ciekająca się samica okazuje swą gotowość przez nastawianie karku. Samiec chwyta ją za kark i niesie pewien odcinek drogi nim zacznie się kopulacja. Kopulacja trwa około godziny, ciąża - 41-42 dni . Samica rzuca 1 miot w ciągu roku. Młode, w liczbie 3-9 rodzą się w maju-czerwcu. Masa noworodków wynosi około 10 g. Młode mają włosy wełniste jasnoszare. Oczy otwierają po 23-24 dniach. Laktacja trwa 4-5 tygodni. Młode uzyskują samodzielność po 3 miesiącach życia. Tchórz linieje dwukrotnie w ciągu roku, na wiosnę i w jesieni. Utratę blasku i stopniowe przerzedzenie futra zauważyć można już w końcu zimy, przede wszystkim na karku i na bokach ciała. Letni włos zaczyna rosnąć najpierw na łapach i głowie, stopniowo linka przesuwa się coraz dalej ku tyłowi i kończy się na ogonie. Linka wiosenna ukończona jest w kwietniu. Linka jesienna zaczyna się w październiku na tylnej części grzbietu, potem na bokach ciała i dalej na brzusznej stronie i kończynach, a kończy się w listopadzie. Długość życia tchórzy w hodowlach wynosi 8-12 lat, na swobodzie przypuszczalnie nie więcej jak 4-5 lat. Wiek tchórza można określić dokładnie po słojach cementu na szlifach zębów.
WPŁYW NA ŚRODOWISKO. Jego rola w ekosystemie podobnie jak i innych drapieżników żywiących się głównie gryzoniami myszowatymi jest bardzo duża, zwłaszcza że w pobliżu osiedli ludzkich chętnie zjada szczury. W łowiectwie jego szkody są minimalne, może się dać we znaki w kurnikach i gołębnikach.
POLOWANIE. Tchórz zwyczajny jest gatunkiem łownym, na który można polować w okresie od 1 września do 31 marca.